«Պատշգամբում նստենք, որ մեր երկիրը լավ երեւա»,- ասում ես դու։ Այնտեղից, որտեղ դու ես՝ այնտեղից մեր երկիրը հիմա լավ է երեւում, Տարոն ջան։ «Մենք հատուկ տեսակի հայեր ենք՝ պատուհանից են հանում՝ դռնից ենք մտնում, դռնից են հանում՝ պատուհանով»,- ասում ես դու, ծիծաղում, ու բաց աչքերդ լցվում են միանգամից՝ շուրջը կարմիր օղակ գծելով։ 2021 թվականի հունիսն է, ուսուցիչների ամառային ակադեմիան։ Մի բարձրահասակ, բաց աչքերով, հսկա տղամարդ է մոտենում, ասում՝ - Արի մի գրկեմ, - ու մինչ ես շիվարած եմ՝ գրկում, խոտի դեզի նման բարձրացնում ու հետ է դնում ինձ տեղը։ - Ես քո ցավը տանեմ, դու, որ Քաշաթաղ դաս ես տվել, ուրեմն դու իմ հարազատն ես,- տեղը դնելուց հետո ասում է նա։ Ծանոթանում ենք։ Տարոն, ֆիզկուլտուրայի, քաղպաշտպանության, ռազմագիտության, ձյուդոյի ուսուցիչ։ Լոռեցի, ապրել է Կովսականում Կովսական։ Կանաչ, թաց, թարմ, մուգ կանաչ Կովսական, որտեղ կանաչն այնքան շատ էր տարվա այդ եղանակին, որ ավերակները չէին երեւում։ Մտքով հետ եմ գնում 2014 թիվ։ Կովսականոմ լրագրողներով մրսում ենք, միջին տարիքի մի տղամարդ արտասանում է՝ Երբ ես տեսնում եմ Մանր հոգսերից շուտ ընկճվողի, Իսկույն հիշում եմ Իմ ընկերոջը, որ ձեռքեր չունի: Մենք՝ փոքրամարմին ու փխրունսիրտ մի քանի երիտասարդ լրագրող, հուզվում ենք, ու չգիտենք՝ Արամայիս Սահակյանի այդ բանաստեղծությունից, Կովսականում լինելուց, թե ավերակներից, որ չեն երեւում փարթամ կանաչի շնորհիվ։ - Իսկ ինձ չե՞ս հիշում այդ օրը, -հարցնում է Տարոնը,- ես էլ կատակ երգ էի երգում։ 2021-ի օգոստոս, Մարտակերտի շրջան, գյուղ Շահմասուր, Խաչին ձոր, եկեղեցի։ Մենք 20 հոգով քայլում ենք նոր հնձած դեղին արտերով, որ հասնենք եկեղեցուն։ Տարոնը Եղեգնաձորի բարբառով երգում է՝ Վերքիս դեղ ու սպեղանին, Ա՛խ, իմ հայրենիքիս ջուրը, Արդյոք պիտի խմեմ կրկին, Ա՜խ, իմ հայրենիքիս ջուրը։ Երգում է, հետո փոխում է բառերը՝ Խմուկը շատ ուշ կմեռնի, Քիչը՝ խարյուր տարի կապրի Ու զրնգում է Շահմասուրի նոր հնձած արտի դաշտում մեր՝ պատերազմից հետո «Դասավանդիր հանուն Հայաստանի» հիմնադրամի ուսուցիչների առաջնորդության ծրագրով Արցախ եկած ամենամեծ թվով մասնակիցների խմբի ծիծաղը։ -Տատիկիս երգն էր,-  ասում եմ չորս տարի առաջ: -Տատիկիս երգն էր,- ասում եմ հիմա, - տատս էր երգում հայրենի ջրի մասին, բայց կարոտով երգելու պատճառ իմ տատը չէր ունեցել, միակ անգամը տեղից տեղ գնալու եղել իր ամուսնությունը, երբ Պառավաքարից մեր գյուղ էր հարս եկել՝ սարերով, ոտքով Դու կարոտելու պատճառ շատ ունեիր, ու սարերով ճանապարհդ հարսանիքի համար չէր եղել, Տարոն ջան 2023 - Գնամ խոպան, աշխատեմ: - Ո՞նց թե՝ խոպան գնաս, - ասում եմ,- բա քեզ նման զինղեկը գնա խոպա՞ն։ - Մի անգամ Կովսականում զրոյից սկսեցինք, դա չեմ հաշվում, դա հեշտ էր, մի անգամ 20-ին զրոյից սկսեցինք, մի անգամ 21-ին, հիմա, որ ամեն ինչ կորցրինք, եկանք, էլ զրոյից չենք սկսում, մինուսից ենք սկսում, ի՞նչ անեմ։ Արցախցիների շրջանում հանկարծամահություն, քաղցկեղ, ամեն ինչ գլուխ է բարձրացրել, բժիշկն ասում է՝ նախատրամադրվածություն կար, բայց սթրեսը արագացնում է չար գործը։ Միայն իմ փոքրիկ թիմից մենք երկրորդ հրաշալի մարդուն ենք կորցնում 2023 թվականից հետո: Նախ Աննան էր՝ մեր կապանցի մեծսիրտ, բարի-բարի Աննան, որ անգամ չհասցրեց 4-րդ տասնամյակ մուտք գործել ու հանկարծամահ եղավ, հիմա՝ Տարոնը՝ մեր բարի հսկան, միակ մարդն, ում բլոկադայի ժամանակ երբ զանգում էի, ինքն էր ինձ հույս տալիս, ասում՝ դեռ կգաս, կնստենք մեր պատշգամբում, Լիանը սեղան կգցի, ու իմ քաշած գինուց կխմենք Մեր ծրագրով համայնքային նախագիծ պետք է անեին, գաղափարը քննարկում ենք՝ այգի է ուզում հիմնել դպրոցի համար: Ասում եմ՝ իսկ առարկայիդ հետ կա՞պը: Լոռեցին ու քաշաթաղցն խառնվում են իրար, ասում է՝ ռազմագիտության հետ ամենաուղիղ կապված բանը, «զատո», հենց հողը շենացնելն է, էլի։ Բա գիտես՝ իզու՞ր ենք անցնում մեր հողերի ազատագրումը, անցնում ենք ու հաջորդ քայլով հողին կյանք տալիս, էմոցիա տալիս, որ ինքն էլ մեզ պահի: Ասում է մարդը, ով ե՛ւ հողի ազատագրմանն է մասնակցել, ե՛ւ հետո ազատագրված հողին կյանք տալուն, ու հիմա Մարտակերտի մի սիրուն գյուղում, որտեղ անգամ արմավենիներ են աճում, որոշել է աշակերտների հետ կարալյոկի այգի հիմնել: Լավ, ասում եմ: Դու ինձնից լավ գիտես։ Դու ինձնից լավ գիտեիր, Տարոն ջան։ Գիտեիր, որ ամեն բան անցողիկ է, հողը՝ մնայուն։ Հիմա, երեւի, քո ու աշակերտներիդ հիմնած կարալյոկի այգին մրսում է անխնամ ու սպասում է գարնանը, սպասում է քեզ։ Միայն թե չգիտեմ, դու որ գնացիր, մեր վերադարձին Արցախում կարալյոկի այգի ո՞վ պիտի տնկի, մեր լոռեցի-քաշաթաղցի-մոխրաթաղցի ընկեր, մեր բարի հսկա։ Նարինէ Վարդանեանը լրագրող է: Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: