21-22 Aralık, Türk kültür evreninde yalnızca yılın en uzun gecesi değil; aynı zamanda evrenin düzeninin yeniden kurulduğu, zamanın döngüsel olarak tazelendiği ve yaşamın karanlığa karşı bir kez daha zafer kazandığı kutsal bir dönüm noktasıdır. Bu tarih, Türklerin kadim kozmolojisinde gündüz ile gecenin, ışık ile karanlığın mitolojik mücadelesinin en kritik anını temsil eder. Çille Gecesi ve Nardugan adıyla bilinen kutlamalar, farklı coğrafyalarda farklı biçimler alsa da özünde aynı inanç sistemine dayanır: Güneş ölmez, yalnızca zayıflar; karanlık kalıcı değildir, mutlaka yenilir. Güney Azerbaycan, Kuzey Azerbaycan ve Iğdır çevresinde yaşayan Türk topluluklarında kutlanan Çille Gecesi, bu kozmik anlayışın halk kültüründeki canlı bir yansımasıdır. Çille’nin Büyük, Küçük ve Ala Çille olarak üç evreye ayrılması, Türklerin zamanı doğrusal değil, çevrimsel algıladıklarını gösterir. Kışın sertliği, yalnızca doğanın bir gerçeği değil, mitolojik bir sınavdır. Bu sınavın en kritik anı olan 21 Aralık’ta ailelerin bir araya gelmesi, özellikle büyüklerin evinde toplanılması, toplumsal hafızanın kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan ritüel bir eylemdir. Sofralarda yer alan nar, ceviz, helva ve yazdan saklanan çille karpuzu, rastgele seçilmiş yiyecekler değildir; nar güneşi ve çoğalmayı, karpuz sürekliliği ve umudu, ceviz ise bilgeliği ve yaşamın çekirdeğini simgeler. Bu gecede yağan karın bereket sayılması, doğanın sert yüzünün bile kutsal döngünün bir parçası olarak algılandığını gösterir. Nardugan ise Türklerin kozmik ve mitolojik inancının en yoğun biçimde yaşandığı bayramdır. “Nar” güneşi, “dugan” ya da “tugan” doğanı ifade eder; yani Nardugan, doğan güneştir. Güneşin yeniden doğuşu, Türk kozmolojisinde yalnızca ışığın artması değil, Gök Tanrı’nın düzeninin yeniden teyit edilmesidir. İnsanlar, dualarının Tanrı’ya ulaşması için ağacın altına hediyeler bırakır, dallarına bantlar ve bezler bağlayarak o yıl için dilekler dilerler. Bu uygulama, yalnızca bir süsleme değil, evrenle insan arasındaki sembolik iletişimin ifadesidir. Antropolojik ve etnografik veriler, bu geleneğin Hıristiyanlık öncesi Türk topluluklarında, milattan çok önce ortaya çıktığını ve çam ağacı süslemelerinin Hıristiyan Noel ağacından bağımsız olarak Türk kültüründe var olduğunu açıkça göstermektedir. Bu ritüel, toplulukların güneşin yeniden doğuşunu ve yaşamın sürekliliğini kutlama biçimidir ve modern çağda çam ağacı süsleme geleneğinin temel köklerini oluşturur. Kökleri yeraltına, gövdesi insanlara ve hayvanlara yuva olan, dalları Gök Tanrı’ya kadar uzanan Hayat Ağacı ya da Dünya Ağacı, Nardugan’ın merkezinde yer alır. Bu kutsal ağaç, evrenin eksenini temsil eder; şamanlar bu eksen üzerinden göğe yükselir ve ritüel yoluyla evrenin düzenini yeniden kurar. Yaprak dökmeyen çam, yaşamın kesintisizliğini simgeler; dallarına bağlanan bezler, edilen dilekler ve bırakılan hediyeler, insanın kozmik düzenle kurduğu sembolik bağın ifadesidir. Bu ritüel, yalnızca bireysel bir uygulama değil, toplumsal hafızanın ve kolektif bilincin tazelenmesini sağlayan bir mekanizmadır. Umay Ana, bu döngünün tamamlayıcı ve koruyucu unsurudur. Doğumu, bereketi, soyun devamını ve yaşam enerjisini temsil eden Umay, güneşin yeniden doğuşuyla doğrudan ilişkilendirilir. Güneşin zaferi, yaşamın ve umudun yeniden doğuşudur; Umay aracılığıyla toplumun doğurganlık, bereket ve yaşam enerjisi güvence altına alınır. Aynı şekilde Ayaz Ata ve Kar Kız gibi figürler, farklı Türk boylarında farklı isimlerle anılsa da kışın sertliğini yumuşatan ve yeni yılın gelişini müjdeleyen sembolik varlıklardır. Oğuz Kağan Destanı ve diğer kadim anlatılar, Nardugan’ın mitolojik temelini oluşturan kozmik düzeni aktarır. Oğuz Kağan’ın ışık içinden doğan eşleri, gök, güneş ve ay sembolleri, karanlıktan aydınlığa geçiş teması, Nardugan ritüelinin sözlü kültürdeki karşılığıdır. Mit burada yalnızca anlatı değil; her yıl ritüel yoluyla yeniden sahnelenen canlı bir hafızadır. Ateş yakmak, ağaç süslemek, şarkılar söylemek ve bir araya gelmek, mitin toplumsal bilinçte yeniden üretilmesinin aracıdır. Etnografik veriler, Nardugan’ın Altaylardan Yakutlara, Başkurtlardan Tatar ve Çuvaşlara kadar geniş bir coğrafyada farklı adlarla yaşatıldığını gösterir. Anadolu’da adı unutulmuş olsa bile, ağaçlara çaput bağlama, dilek dileme, evleri temizleyerek yeni yıla hazırlanma ve ateşle arınma gibi pratikler, bu kadim geleneğin izlerini taşır. Bu durum, ritüellerin biçim değiştirse bile özünü koruduğunu gösterir. Modern dünyada Nardugan ve Çille Gecesi’nin yeniden hatırlanması, kültürel hafızanın canlanması olarak okunmalıdır. Küresel yılbaşı ve Noel kutlamaları karşısında, Türklerin kendi kadim yılbaşı anlayışını fark etmesi bir tepki değil, bir hatırlamadır. Çam ağacı süsleme geleneğinin Hıristiyanlıktan çok önce Türklerde var olduğunu bilmek, kültürel kimlik ve tarih bilincinin yeniden güçlenmesini sağlar. Sonuç olarak Çille Gecesi ve Nardugan, Türk kültürünün mitolojik, antropolojik ve sosyolojik katmanlarının iç içe geçtiği bir yenilenme ritüelidir. Güneşin yeniden doğuşu, yalnızca doğanın değil, toplumun da kendini yenilemesidir. Umay’ın bereketi, Dünya Ağacı’nın kozmik ekseni ve Oğuz Kağan anlatılarının ışığıyla şekillenen bu bayram, karanlığın en yoğun olduğu anda bile yaşamın ve umudun mutlaka geri döneceğini hatırlatan kadim bir bilgeliktir. *Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. çille gecesi türk kozmoloji yenilenme ritüeli Özgür Çelik, Independent Türkçe için yazdı Özgür Çelik Cumartesi, Aralık 20, 2025 - 09:45 Main image:

Fotoğraf: igdirlilar.com