Η αποκατάσταση μετά την πυρκαγιά του 2019 μπορεί –ή πρέπει– να λειτουργήσει και ως αφορμή για σύγχρονη καλλιτεχνική γραφή μέσα σε έναν καθεδρικό ναό του 12ου αιώνα; Η παρουσίαση των νέων σχεδίων για τα βιτρό της Παναγίας των Παρισίων δεν είναι απλώς ένα καλλιτεχνικό γεγονός, αλλά ένα επεισόδιο σε μια μακρά και συχνά αμφιλεγόμενη ιστορία παρεμβάσεων πάνω σε ένα μνημείο που θεωρείται ταυτόχρονα ζωντανός οργανισμός και σχεδόν ιερό απολίθωμα. Τα πλήρους μεγέθους έξι νέα βιτρό, που εκτίθενται στο Grand Palais στο πλαίσιο της έκθεσης D’un seul souffle (Με μία ανάσα) , φέρνουν στο προσκήνιο το ερώτημα αν η αποκατάσταση μετά την πυρκαγιά του 2019 μπορεί –ή πρέπει– να λειτουργήσει και ως αφορμή για σύγχρονη καλλιτεχνική γραφή μέσα σε έναν καθεδρικό ναό του 12ου αιώνα. Το ευρύτερο πρόγραμμα αποκατάστασης του ναού Τα βιτρό σχεδιάστηκαν από τη Γαλλίδα εικαστικό Claire Tabouret, έπειτα από διαγωνισμό που προκήρυξε το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού και στον οποίο κατατέθηκαν περισσότερες από εκατό προτάσεις. Η επιλογή τους συνδέεται άμεσα με το ευρύτερο πρόγραμμα αποκατάστασης της Παναγίας των Παρισίων, ένα έργο που αγγίζει τα 900 εκατομμύρια δολάρια και φιλοδοξεί να σηματοδοτήσει όχι μόνο την επαναλειτουργία του ναού, αλλά και έναν νέο κύκλο στη μακρά ιστορία του. Ωστόσο, η ένταση ξεκινά από το γεγονός ότι τα έξι παράθυρα που πρόκειται να αντικατασταθούν δεν υπέστησαν ζημιές από τη φωτιά. Πρόκειται για μονόχρωμα βιτρό του 19ου αιώνα, έργα που συνδέονται με τις παρεμβάσεις του αρχιτέκτονα Ευγένιου Βιολέ-λε-Ντικ και τα οποία για πολλούς αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ιστορικής στρωματογραφίας του μνημείου. Η ίδια η Tabouret δείχνει πλήρη επίγνωση της ευαισθησίας του εγχειρήματος. «Κάθε φορά που υπάρχει μια νέα καλλιτεχνική παρέμβαση σε ένα ιστορικό σημείο του Παρισιού, ξεσπά μια αντιπαράθεση, και είναι ενδιαφέρον να είσαι μέρος αυτής της ιστορίας», δηλώνει, φέρνοντας ως παραδείγματα τις κολόνες του Ντανιέλ Μπυρέν στο Παλαί-Ρουαγιάλ και την Πυραμίδα του Ι. Μ. Πέι στο Λούβρο, έργα που αρχικά πολεμήθηκαν αλλά τελικά ενσωματώθηκαν στη συλλογική εικόνα της πόλης. «Η αλλαγή πρέπει να γίνεται με προσοχή, και αυτό το πρότζεκτ είναι πολύ προσεκτικό, πολύ ήπιο, αρμονικό», προσθέτει, επιχειρώντας να τοποθετήσει τα βιτρό της σε μια παράδοση διακριτικών, αλλά ουσιαστικών παρεμβάσεων. Τα νέα παράθυρα αφηγούνται την ιστορία της Πεντηκοστής, τη στιγμή κατά την οποία το Άγιο Πνεύμα κατέρχεται στους μαθητές του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Η επιλογή του θέματος δεν είναι τυχαία. Όπως εξήγησε η ίδια η καλλιτέχνις, πρόκειται για μια βιβλική σκηνή που περιλαμβάνει «γλώσσες φωτιάς», ένα μοτίβο που λειτουργεί ως σαφής αναφορά στην πυρκαγιά του 2019. Με τον τρόπο αυτό, το έργο επιχειρεί να συνδέσει το τραυματικό πρόσφατο παρελθόν του ναού με μια θεολογική αφήγηση μεταμόρφωσης και αναγέννησης, χωρίς να καταφεύγει σε κυριολεκτικούς συμβολισμούς. Σημαντικό στοιχείο της πρότασης είναι και η συνειδητή αναφορά στον Βιολέ-λε-Ντικ, του οποίου τα βιτρό αντικαθίστανται. Η Tabouret συνεργάστηκε με το ιστορικό εργαστήριο υαλογραφίας Atelier Simon-Marq και ενσωμάτωσε στα φόντα των σκηνών γεωμετρικά μοτίβα που παραπέμπουν άμεσα στα σχέδια του 19ου αιώνα. «Παραθέτω τον Βιολέ-λε-Ντικ στη διακόσμηση στο βάθος κάθε σκηνής», λέει χαρακτηριστικά. «Αυτά τα γεωμετρικά σχέδια αποτελούν μια άμεση αναφορά στα προηγούμενα παράθυρα». Η δήλωση αυτή δείχνει ότι η πρόθεση δεν είναι η διαγραφή του παρελθόντος, αλλά ένας διάλογος μαζί του, όσο αμφιλεγόμενος κι αν αποδειχθεί στην πράξη. Παρά τις διαβεβαιώσεις αυτές, η αντίδραση υπήρξε έντονη. Περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι υπέγραψαν αίτημα κατά της αντικατάστασης των βιτρό, ενώ ανάμεσα στους επικριτές συγκαταλέγεται και η Εθνική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Γαλλίας, η οποία υποστήριξε ότι η απόφαση έρχεται σε σύγκρουση με τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία των μνημείων. Η αντιπαράθεση δεν αφορά μόνο την αισθητική, αλλά και το θεσμικό ερώτημα για το ποιος έχει τον τελικό λόγο όταν πρόκειται για παγκόσμιας σημασίας μνημεία. Η ίδια η Tabouret αντιμετωπίζει τη διαφωνία όχι ως εμπόδιο, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας. «Έχω διαβάσει τις διαφορετικές απόψεις, γιατί θέλω να καταλάβω τα επιχειρήματά τους και να ακολουθήσω μια προσέγγιση ανοιχτή και αμφίδρομη», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου τον Δεκέμβριο του 2024. «Το βρίσκω μια συναρπαστική συζήτηση». Η στάση αυτή ενισχύεται από την ιστορική υπενθύμιση ότι η Παναγία των Παρισίων δεν υπήρξε ποτέ ένα ακίνητο, «παγωμένο» μνημείο. Τα ίδια τα βιτρό του 19ου αιώνα προστέθηκαν αιώνες μετά την αρχική κατασκευή του ναού, ο οποίος ολοκληρώθηκε στα μέσα του 13ου αιώνα. «Η ιδέα της χρήσης, της επαναχρησιμοποίησης και της μεταμόρφωσης είναι μέρος της ιστορίας αυτού του κτιρίου», υποστηρίζει η καλλιτέχνις. «Κάθε ανακαίνιση τροποποιεί αυτό που προϋπήρχε. Θα ήταν κάπως παράξενο να το παγώσουμε στον χρόνο». Και καταλήγει με μια δήλωση που συνοψίζει τη φιλοσοφία της παρέμβασης: «Πρέπει να εμπιστευτούμε την τέχνη μας με τον ίδιο τρόπο που κάθε προηγούμενος αιώνας εμπιστεύτηκε τους καλλιτέχνες του». Σε αυτή τη φράση συμπυκνώνεται το πραγματικό διακύβευμα της υπόθεσης: όχι αν τα νέα βιτρό είναι «όμορφα» ή «ταιριαστά», αλλά αν η σύγχρονη κοινωνία είναι διατεθειμένη να αναλάβει την ευθύνη της δικής της ιστορικής στρώσης. Διαβάστε περισσότερα στο iefimerida.gr