تاریخ تمدن قصه‌گوی میراث دانشمندان است. در قرون معاصر، نیوتن و اینشتین، سرآمد این گروه از اکابر بوده‌اند. مشخصه این گروه معدود، گسترش درازمدت و فراگیری جهانی اثرگذاری آثار ایشان است. قرن بیستم هم، به‌ نوبه خود، گهواره چنین بزرگانی بوده است، فرزندانی از قبیل تورینگ و فلمینگ (کاشفان اولیه رایانه و آنتی‌بیوتیک) و جیمز واتسون کاشف رمز توارث. بیژن جهانگیری-استاد دانشگاه تهران: تاریخ تمدن قصه‌گوی میراث دانشمندان است. در قرون معاصر، نیوتن و اینشتین، سرآمد این گروه از اکابر بوده‌اند. مشخصه این گروه معدود، گسترش درازمدت و فراگیری جهانی اثرگذاری آثار ایشان است. قرن بیستم هم، به‌ نوبه خود، گهواره چنین بزرگانی بوده است، فرزندانی از قبیل تورینگ و فلمینگ (کاشفان اولیه رایانه و آنتی‌بیوتیک) و جیمز واتسون کاشف رمز توارث. غرض از نوشته حاضر، یادآوری و بازبینی زندگی و آثار واتسون است، به‌ مناسبت درگذشت این دانشمند در نوامبر سال 2025 میلادی و تکریم این پژوهشگر یگانه به‌علاوه جمیع دیگر پژوهشگران رشته ژنتیک و زیست‌شناسی مولکولی. جایزه نوبل پزشکی سال 1962 به آقایان جیمز واتسون و فرانسیس کریک از دانشگاه کمبریج و موریس ویلکینز از دانشگاه کینگز لندن داده شد. مقاله حاصل این کشف در 25 آوریل 1953 در مجله «نیچر» به چاپ رسید. غذاخوری «عقاب» در شهر کمبریج، مجاور دانشگاه این شهر است. هرازگاه محققان جوان‌سال این دانشگاه برای صرف غذای ظهر به «عقاب» می‌آیند، با شور جوانی. غالبا همگی با صدای بلند به گفت‌وگو می‌پردازند: در زمینه‌های وقایع سیاسی روز و مسابقات ورزشی و بالاخص پیشرفت یا مشکلات پژوهش‌هایی که در دست دارند. روایت شده است که ظهر روز 28 فوریه 1953 واتسون 25ساله به همراهی کریک 36ساله با شعف وارد «عقاب» شدند و فریاد زدند: رمز حیات را کشف کردیم. از آن لحظه به بعد جهان با کشف ساختمان دقیق (دی‌ان‌اِی) دگرگون شد و رسیدیم به تولید گوجه‌فرنگی‌هایی که در مقابل سرمای شبانه مقاوم هستند تا پیدا‌کردن ژن معیوب عامل آلزایمر و هزاران دستاورد باارزش دیگر. جیمز واتسون در آوریل 1928 در شیکاگو به دنیا آمد. در 15سالگی وارد دانشگاه شیکاگو شد و چهار سال بعد لیسانس رشته جانورشناسی گرفت. در ادامه وارد دانشگاه ایندیانا شد و در سال 1950 دکترای رشته ژنتیک را از این دانشگاه دریافت کرد. در سال 1951 به انگلستان رفت و در آزمایشگاه معروف و مجهز کاوندیش دانشگاه کمبریج مشغول پژوهش در موضوع ساختمان (دی‌ان‌اِی) شد. خانم روزالیند فرانکلین در دانشگاه کینگز لندن با داشتن خبرویت «کریستالوگرافی»، درباره الگوی انکسار اشعه X در بلور (دی‌ان‌اِی) پژوهش می‌کرد. موضوعی که مورد استفاده واتسون و کریک و پژوهش‌های ایشان قرار گرفته و منجر به کشف ساختمان مارپیچی (دی‌ان‌اِی) شد. به‌ مناسبت این کشف بااهمیت، واتسون مفتخر به دریافت جایزه «لاسکر» شد که نوعی جایزه قبل از نوبل است و چنان‌که ذکر شد، در سال 1962 جایزه نوبل گرفت. به دانشگاه هاروارد رفت و اولین گروه علمی زیست‌شناسی مولکولی را در این دانشگاه تأسیس کرد. واتسون بنیان‌گذار و مدیر پروژه بین‌المللی شناخت مجموعه ژن‌های انسان (پروژه ژنوم انسان) بود. در فرضیات اولیه تخمین زده می‌شد که انسان در حدود صد هزار ژن داشته باشد. پروژه ژنوم نشان داد عدد واقعی در حدود 25هزار ژن است. با کمک‌گرفتن از پروژه ژنوم انسان، شناسایی ژن و جهش‌های بیماری‌زا و تشخیص بیماری‌های ژنتیکی و پیشگیری از بروز این بیماری‌ها امکان‌پذیر شده است. اما دامنه اثرات شناخت ساختمان و عمل دی‌ان‌اِی بسیار وسیع‌تر است. زمینه‌هایی از قبیل کشاورزی و دامداری و داروسازی و پزشکی قانونی و حتی باستان‌شناسی که متعاقبا مورد اشاره قرار خواهند گرفت.