1781 yılında Britanyalı köle gemisi Zong’da meydana gelen olay, transatlantik köle ticaretinin en vahşi örneklerinden biri olarak tarihe geçmiş olup, yaklaşık 132 köleleştirilmiş Afrikalının bilinçli olarak denize atılarak öldürülmesini içermektedir. Gemi mürettebatı, su sıkıntısı gerekçesiyle bu eylemi gerçekleştirmiş ve bu hadise, sigorta tazminatı talebiyle mahkemeye taşınmıştır. 1783 tarihine tekabül eden Gregson v. Gilbert davası, kölelerin mal olarak görülmesini yansıtan bir sigorta uyuşmazlığı olarak ele alınmış fakat kölelik karşıtı hareketi tetikleyerek özgürleştirici mücadelelere ivme kazandırmıştı. Bu yazmızda, olayın tarihsel bağlamını, yasal süreçlerini ve uzun vadeli etkilerini inceleyeceğiz. Transatlantik köle ticareti, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Avrupa güçlerinin Afrika’dan Amerika’ya milyonlarca Afrikalının zorla taşınmasını içeren bir sistemdi. Britanya, 18. yüzyılda bu ticaretin önde gelen aktörlerinden biriydi. Köle gemilerinde sigorta uygulamaları, köleleri kargo olarak değerlendirerek, deniz tehlikeleri nedeniyle kayıpların tazmin edilmesini mümkün kılıyordu. Zong olayı, bu sistemin insanlık dışı boyutunu gözler önüne seren bir dönüm noktasıdır. Zong gemisi, aslen Hollanda’ya ait Zorg adlı bir gemi olup, 1781’de Britanyalılar tarafından ele geçirilmişti. Liverpool merkezli William Gregson sendikası tarafından satın alınan gemi, Afrika’dan yaklaşık 442 köleleştirilmiş Afrikalı yükleyerek 6 Eylül 1781’de São Tomé’den Jamaica’ya doğru yola çıkmıştı. Gemi, tonajına göre aşırı yüklüydü ve normalde 1,75 ton oranında köle taşınması gereken yük, Zong’da 4 ton seviyesindeydi. Öte yandan navigasyon hataları nedeniyle rota uzamış, su ve erzak sıkıntısı baş göstermişti. Kaptan Luke Collingwood’un ağır hastalığı altında, mürettebat 29 Kasım 1781’den itibaren köleleri denize atmaya karar vermiştir. İlk gün 54 kadın ve çocuk, ardından 42 kişi ve son olarak 26-36 kişi olmak üzere toplam 133 köleleştirilmiş Afrikalı denize atılmıştı. Buna rağmen ek olarak, 10 kişi intihar ederek denize atlamıştır. Gemi, 22 Aralık 1781’de Jamaica’ya vardığında yalnızca 208 köle hayatta kalmış, kalanlar köle pazarında satılmıştır. Mürettebat, eylemi genel ortalama ilkesiyle gerekçelendirmiş; yani, gemiyi ve kalan kargoyu kurtarmak için bazılarının feda edildiğini iddia etmiştir. Ancak, gemide 420 galon su kaldığı ve yağmur yağdığı sonradan ortaya çıkmıştır. Gregson v. Gilbert Davasında Yasal Süreç Gemi sahipleri, kayıp köleler için sigortacılardan tazminat talep etmiş, sigortacılar ise bunu reddetmiştir. Dava, 1783’te Londra’da görülmüş; ilk mahkemede jüri sahipler lehine karar vermiştir. Mansfield bölgesinden Lord Chief köleleri atlar gibi değerlendirerek, kölelerin durumu, atların denize atılmasıyla aynıdır demiştir. Temyiz üzerine dava yeniden görülmüş, ancak cinayet soruşturması açılmamıştır. Mürettebat hiçbir zaman cinayetten yargılanmamış; dava yalnızca sigorta uyuşmazlığı olarak kalmıştır. Kölelik Karşıtı Hareket Üzerindeki Etkisi Bu hadise, Olaudah Equiano tarafından Granville Sharp’e bildirilmiş ve gazetelerde yayınlanarak kamuoyunda büyük yankı uyandırmıştı. Sharp, cinayet davası açılması için çabalamış ancak başarısız olmuştu. Zong katliamı, abolitionist literatürde sembol haline gelmiş; Thomas Clarkson, James Ramsay ve John Newton gibi isimler tarafından köle ticaretinin vahşetini belgelemek için kullanılmıştır. Bu olay, 1780’lerin sonlarında Britanya’da kölelik karşıtı hareketin büyümesine katkı sağlamış ve 1807’de köle ticaretinin yasaklanmasına giden yolda önemli bir rol oynamıştır. Olaudah Equiano (yak. 1745-1797), transatlantik köle ticaretinin vahşetini kendi deneyimleriyle belgeleyen ve kölelik karşıtı hareketin öncü figürlerinden biri olan Nijerya kökenli bir yazar ve aktivisttir. Otobiyografisi The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African (1789), köle anlatılarının ilk ve en etkili örneklerinden biri olarak kabul edilir. Çocukken kaçırılıp köleleştirilen Equiano, özgürlüğünü satın aldıktan sonra İngiltere’de köle ticaretinin kaldırılması için mücadele etmiş ve kitabı aracılığıyla kamuoyunu etkilemiştir. Sonuç On sekizinci yüzyıl sonlarında Britanya, transatlantik köle ticaretinin lideriydi. Köle gemileri, sigorta poliçeleriyle kargoyu (köleleri) koruyor; hastalık veya genel ortalama durumunda kayıplar tazmin ediliyordu. Zong olayı, bu sistemin insanlık dışı sonuçlarını simgelemektedir. Gemi, aşırı yüklü olarak Afrika’dan yola çıkmış ve navigasyon hataları nedeniyle su sıkıntısı yaşamıştır.  Bu olay 1807’de köle ticaretinin yasaklanmasına katkı sağlamıştır. Sanatsal temsillerden J.M.W. Turner’ın The Slave Ship (1840) tablosu olaydan esinlendi. Günümüzde anıtlar (Jamaica’da Black River) ve edebiyat eserleri vardır. Olay, kölelik mirasının hatırlanmasında ve insan hakları tartışmalarında hâlâ referans olarak alınmaktadır. Zong katliamı, transatlantik köle ticaretinin ekonomik mantığının insan hayatını hiçe saydığını ortaya koyan trajik bir örnektir. Yasal sistemin köleleri mülk olarak görmesi, dönemin ahlaki çelişkilerini yansıtırken, olay özgürleşme mücadelesinin dönüm noktalarından biri olmuştur. Günümüzde Zong, kölelik mirasının hatırlatılması ve insan hakları tartışmalarında referans alınmaya devam etmektedir. Kaynaklar Britannica. (2025). “Zong massacre”. https://www.britannica.com/event/Zong-massacre Walvin, J. (2011). The Zong: A Massacre, the Law and the End of Slavery. Yale University Press. BlackPast.org. (2025). “The Zong Massacre (1781)”. https://blackpast.org/global-african-history/zong-massacre-1781/ The Guardian. (2021). “The story of the Zong slave ship: a mass murder masquerading as an insurance claim”. https://www.theguardian.com/law/2021/jan/19/the-story-of-the-zong-slave-ship-a-mass-masquerading-as-an-insurance-claim History Extra. (2024). “The Zong Massacre: what the dark episode meant for the British slave trade and abolition”. https://www.historyextra.com/period/georgian/zong-massacre-what-happened-meaning-legacy-slave-trade-abolition/ Burnard, T. (2019). “A New Look at the Zong Case of 1783”. https://journals.openedition.org/1718/1808 *Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. Zong Katliamı transatlantik köle dram Dr. Halim Gençoğlu, Independent Türkçe için yazdı Dr. Halim Gençoğlu Cumartesi, Aralık 27, 2025 - 08:45 Main image:

Görsel: epiktarih.com