Güney Afrika’da bulunan Osmanlı kökenli aile mensuplarına ait mezarlar, son Türk – İslam İmparatorluğu’nun Afrika kıtasının en güney ucuyla kurduğu siyasi, dini ve kültürel ilişkilerin somut ve yaşayan kanıtlarıdır. Bu mezarlar, Osmanlı’nın yalnızca askerî veya idarî bir güç değil aynı zamanda uzak coğrafyalardaki Müslüman topluluklarla ilgilenen, onları destekleyen ve koruyan bir medeniyet anlayışına sahip olduğunu göstermektedir. Özellikle Türk-İslam alimi Seyid Ebubekir Efendi’nin Cape Town’daki mezarı, Osmanlı’nın Güney Afrika Müslümanlarının dinî hayatını düzenlemek, eğitim vermek ve İslam birliğini sağlamak amacıyla bölgeye âlimler gönderdiğini ortaya koyar. Bu durum, Osmanlı’nın hilafet misyonunun coğrafi sınırları aşan bir etki alanına sahip olduğunu göstermektedir. Ebubekir Efendi’nin mirası, bugün dahi Güney Afrika Müslümanlarının kimliğinde izlerini sürdürmektedir. Yine bunlardan Johannesburg’daki Mehmet Remzi Bey’in mezarı ise Osmanlı’nın Güney Afrika’daki diplomatik varlığını ve Birinci Dünya Savaşı gibi çalkantılı bir dönemde yaşanan tarihî kırılmaları simgelemektedir. Bir Osmanlı diplomatının bu topraklarda vefat etmesi ve mezarının günümüze kadar gelmiş olması, Osmanlı–Güney Afrika ilişkilerinin sadece sembolik değil, fiilî bir boyutu olduğunu da ortaya koymaktadır. Ne yazıkki Türkiye kurumları tarafından tanınan kabirler sadece bu ikisidir. Halbuki Güney Afrika’da Osmanlı tebaasından olan daha birçok münevverin kabirleri ülkenin çeşitli mezarlıklarında bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Cape Town’da ve bazıları ise Johannesburg’da olmak üzere bizim tespitlerimize göre on iki tanedir. Mesela Johannesburg West Park Kabristanında yatan Rüştü Atala, Güney Afrika’nın ilk Müslüman pilotu olmakla birlikte Cihan harbinde Osmanlı ordusunda vazife yapmış bir savaş gazisidir.  2020 yılında mezarını tespit edip restore ettirmiş, aile efradını, 2021 tarihinde Güney Afrika’daki Türk büyükelçisiyle tanıştırmıştım. Büyükelçi E. Çomoğlu ne yazıkki tüm uyarılarımıza rağmen bu kabirlerin korunması için hiçbirşey yapmamıştır. Halbuki bu mezarlar Türk milletinin Afrika’daki tapu senetleridir. Yine ondan az ileride bir başka kabristanda medfun olan Güney Afrika’nın ilk Müslüman doktoru Havva Hayrünnisa hanım tamamen unutulmuş, 2023 yılında mezarı tespit edilip tarafımızdan restore edilmiştir. Ümit Burnu’nda ise buna benzer tarihi mezarlar daha fazla yer tutar. Öncelikle Güney Afrika’da kölelikten kurtulup Mekke’ye hacca giden ilk Müslüman Hasanüddin Efendi’nin kabri Tana Baru mezarlığında olup 2023 yılında tarafımızdan bulunarak yaptırılmıştır. Aslen Osmanlı tebaasından olan Hasanüddin Efendi’nin hayat hikayesi filmleri aratmayacak kadar hazin olmakla birlikte ülkenin tarihinde yer etmiş önemli bir figürdür. Buna rağmen bakan M. Çavuşoğlu döneminde bölgede görev yapan liyakatsiz büyükelçiler yüzünden bu kültür mirasımız dışişleri temsilciliklerimiz tarafından tanınmış değildir. O dönemde Güney Afrika ziyaretinde Çavuşoğlu’na bazı aile büyükleriyle durumu bizzat iletmiş olmamıza rağmen konuyu dikkate almayıp, aynı gün Cape Town’da golf oynamayı tercih etmişti. Onun döneminde Güney Afrika’da skandallara varan büyükelçi hatalarına neden göz yumulduğu o zaman anlaşılmıştı. Halbuki Cumhurbaşkanı sn. Recep Tayyip Erdoğan’ın baştan beri kıtaya gösterdiği önem aşikardır. Şayet Cumhurbaşkanımızın 2005 senesini Afrika yılı ilan ettiğinden beri diplomaside aynı samimiyetle çalışılsaydı bugün kıta ile ilişkilerde çok daha somut adımlar atılmış olurdu. Bugün Güney Afrika’da bir sokağa Ebubekir Efendi adı verilmemişse bunun müsebbibi etkili kurumlarımızı liyakatsiz insanlarla pasifize eden kişiler ve bunu görmezden gelen sözde bürokratlardır. Zira bu ortak hafıza alanları, yalnızca diplomatik bir imkân değil, Türkiye Cumhuriyeti için yerine getirilmesi gereken bir yükümlülüktür. Ümit Burnu’nda Osmanlı Mezarları Cape Town’un Salt River semtinde yer alan Mowbray Müslüman Mezarlığı, Güney Afrika Müslüman topluluğunun tarihi bir defin alanıdır. 19. yüzyıl sonlarında kurulmuş olan bu kabristan, Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgedeki dini ve kültürel etkisinin somut izlerini taşımaktadır. Özellikle Osmanlı kökenli alimler, doktorlar ve ailelerin defnedildiği mezarlar, yılların ihmali ile metruk hale gelmiştir. Bu mezarlıklardaki unutulmuş Osmanlı dönemi ile bağlantılı kabirlerdeki tarihi figürlerin varlığı, sorumlu kurumların pasifliği yüzünden unutulmaya yüz tutmuştur. Mowbray Kabristanı, 2024 Kabristan, yaklaşık 18.000 mezar barındırmakta olup, vandalizm ve bakım eksikliği nedeniyle birçok tarihi kabir kaybolma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Ülkenin üniversitesinde okuyan ve Müslüman olduğu için siyahi sayılan ilk tıp doktoru Muhammed Şükrü Efendi burada medfundur. Onun gibi Osmanlı kökenli yirmibir kabir daha bu mezarlıkta bulunmakta olup bakıma muhtaçtır. Bu önemli şahsiyetlerin mezarlarını Bree Sokağı adlı çalışmamızda ortaya koymuştuk. Güney Afrika’da İhmal Edilen Osmanlı İzleri Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Afrika ile bağları, 19. yüzyılda dini alimler ve göçmenler aracılığıyla kurulmuştur. Bu dönemde bölgeye gelen Osmanlı kökenli kişiler, yerel Müslüman topluluğuna eğitim ve sağlık hizmetleri sağlamış, camiler ve okullar kurmuştur. Mowbray Mezarlığı, bu figürlerin bir kısmının son istirahatgahı olup, Osmanlı mirasının önemli tanıklarıdır. Mowbray Mezarlığı’ndaki Osmanlı kökenli mezarlar arasında en dikkat çekenlerden biri, Osmanlı alimi Müderris Mahmud Fakih Efendi‘nin kabridir. 1851’de Cape Town’da doğan Mahmud Fakih Efendi, Osmanlı Devleti tarafından resmi olarak atanmış bir alim olup, yerel dillerde İslam eğitimi vermiş, okul açmış ve sosyal faaliyetler yürütmüştür. Ölümünden sonra Mowbray Müslüman Mezarlığı’na defnedilmiştir. Ancak, mezarlığın genel ihmal durumu nedeniyle bu tarihi kabirler de metruklaşmış, taşları hasar görmüş veya kaybolma riski taşımaktadır. Bir diğer önemli figür, Güney Afrika’da ilk Müslüman doktor unvanına sahip Dr. Muhammed Şükrü Efendi‘dir Osmanlı kökenli bir aileden gelen Şükrü Efendi, 1942’de Cape Town Üniversitesinden mezun olarak renkli denilen melez topluluktan ilk tıp doktoru olmuş ancak 1946’da genç yaşta tüberkülozdan vefat etmiştir. Kabri Mowbray Mezarlığı’nda bulunmaktadır. Apartheid dönemi sınıflandırmaları nedeniyle unutulmuş bu kabir, mezarlığın bakım eksikliğinden etkilenerek harap durumdadır. Bu kabirler, Osmanlı-Güney Afrika bağlarının somut örnekleri olup, mezarlığın eski bölümlerinde yer almaktadır. Zamanla otlarla kaplanmış, taşları çökmüş veya vandalizm kurbanı olmuştur. Tarafımızdan onarılan Dr Şükrü Efendi’nin kabri, 2018 Mowbray Mezarlığı’ndaki metrukluk, kronik bir sorundur. 2019, 2024 ve 2025’te yaşanan vandalizm olaylarında onlarca mezar taşı kaldırılmış, semboller çizilmiş veya haç şeklinde düzenlenmiştir. Tarihi kabirler de bu saldırılardan nasibini almış, Osmanlı bağlantılı mezarlar dahil birçok taş kaybolmuştur. Muslim Judicial Council (MJC) ve Mowbray Cemetery Board gibi kurumlar, olaylar sonrası açıklama yapmakta, ancak güvenlik kamerası, aydınlatma ve çit gibi önleyici tedbirleri yeterince uygulamamaktadır. Bu noktada sözkonusu mirasa sahip çıkması gereken kurumlarımıza önemli görevler düşmektedir. Ailelere bireysel bakım sorumluluğu yüklenirken, genel alanların temizliği ve korunması ihmal edilmektedir. Bu pasif tutum, Müderris Hişam Nimetullah Efendi, Mahmud Fakih Efendi ve Dr. Muhammed Şükrü Efendi gibi önemli figürlerin kabirlerinin tamamen unutulmasına yol açmaktadır. Cape Town’un Mowbray semtinde bulunan Mowbray Müslüman Mezarlığı, Güney Afrika’daki Müslüman topluluğunun en eski ve önemli defin alanlarından biridir. 19. yüzyıl sonlarında kurulmuş olan bu mezarlık, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Afrika’daki dini ve kültürel izlerini taşıyan nadir mekanlardan biri olarak kabul edilmektedir. Özellikle Osmanlı döneminden kalan bağlantılı mezarlar, zaman içinde ihmal edilmiş, vandalizme uğramış ve metruk hale gelmiştir. Bu kabirler için acil güvenlik önlemleri ve restorasyon çalışmaları şarttır ki, aksi takdirde bu tarihi kabirler kalıcı olarak kaybolacaktır. Ümit Burnu’nda bu tarihi mirasın korunması için yetkili kurumlarımızı defaatle bilgilendirmemize rağmen tarihi Osmanlı mezarlarının bakım ve muhafazası için hiçbir gelişme olmamıştır. Kıtanın ucunda kimi Osmanlı tebaası bir Suriyeliye, kimi bir Filistin vatandaşına ait olan bu mezarlar aynı zamanda iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin beslenebileceği ortak tarih ve hafıza mekânlarıdır. Türkiye ile Güney Afrika arasındaki tarihsel bağları güçlendiren, kültürel diplomasiye katkı sağlayan ve geçmişle günümüz arasında köprü kuran önemli miras unsurlarıdır. Türkiye Cumhuriyeti kurumlarınca korunmaları ve tanıtılmaları, hem Osmanlı tarihinin küresel boyutunun anlaşılması hem de Güney Afrika’daki Müslüman toplumun tarihsel köklerinin görünür kılınması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu mezarlar, ortak tarihin sessiz tanıkları olduğu kadar, Türkiye Cumhuriyeti’nin geciktirilmiş sorumluluğunun da açık bir hatırlatıcısıdır. Kabirlerin kaderine terk edilmek yerine Türk kültür envanterine eklenip bölgede görev yapan resmi kurumlarımızca muhafaza edilip aile yakınlarıyla belli başlı zamanlarda ziyaret edilmeleri elzemdir. Kaynakça South African History Online. “Dr Mohammed Shukri Effendi”. https://sahistory.org.za/people/dr-mohammed-shukri-effendi Kultur Envanteri. “Grave of Mudarris Mahmud Efendi, Cape Town”. https://kulturenvanteri.com/en/yer/muderris-mahmud-efendi-kabri-cape-town/ Muslim Judicial Council (SA). Cemeteries Section. https://mjc.org.za/community/cemeteries/ Mowbray Cemetery Official Information. https://mowbraycemetery.org/ Southern Suburbs Tatler. “Muslim cemetery embraces digital age” (2025). https://southernsuburbstatler.co.za News24. Vandalizm raporları (2019). https://www.news24.com Gençoğlu, Halim. (2018). Ottoman Traces in Southern Africa: The Impact of Eminent Turkish Emissaries and Muslim Theologians. İstanbul: Libra Kitap. Gençoğlu, Halim. (2021). Güney Afrika’da Osmanlı Kültürel Mirası: Osmanlı İmparatorluğu’nun Afrika’nın Ucundaki İslam Mirası. İstanbul: SR Yayınları. University of Cape Town News. (2021). “Piracy, slavery and a Mecca pilgrimage”. https://www.news.uct.ac.za/article/-2021-03-17-piracy-slavery-and-a-mecca-pilgrimage Independent Online (IOL). (2024). “The Story of Soraya Stanbul: From Istanbul to Cape Town”. https://www.iol.co.za/capeargus/opinion/the-story-of-soraya-stanbul-from-istanbul-to-cape-town-156d92a3-2d77-423f-b4af-4225ba752835 Muslim Judicial Council (SA). Cemeteries Section. https://mjc.org.za/community/cemeteries/ Mowbray Cemetery Official Site. https://mowbraycemetery.org/ Southern Suburbs Tatler. (2025). “Muslim cemetery embraces digital age”. UCT News. (2020). “UCT scholar’s research expedites historic citizenship grant”. https://www.news.uct.ac.za/article/-2020-12-04-uct-scholars-research-expedites-historic-citizenship-grant *Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. ÜMİT BURNU osmanlı MEZAR Dr. Halim Gençoğlu, Independent Türkçe için yazdı Dr. Halim Gençoğlu Salı, Aralık 30, 2025 - 10:00 Main image:

2023 yılında yaptırılan Hasanüddin Efendi’nin kabri, Cape Town.