İran’ın başkenti Tahran’da çarşı esnafı (Bazaari), İran riyalinin dolar karşısında hızla değer kaybetmesini protesto etmek amacıyla kepenk kapattı. Başkentte başlayan protestolar, kısa sürede ülkenin farklı kentlerine de yayılarak devam ediyor. Ülkenin ekonomik durumunu protesto etmek amacıyla sokağa dökülen kalabalıklar, rejim karşıtı farklı muhalif grupların aynı itiraz etrafında toplanabileceği izlenimini yeniden gündeme getiriyor.  Protestoların orta sınıftan gelen itirazlar olması, İran rejiminin değişiminde önem arz ediyor. Yazıda orta sınıf kavramını, çeşitli tanımları bulunmakla birlikte, İran bağlamında farklı sosyo-ekonomik koşullara ve siyasal tercihlere sahip; sistemin ana gövdesini oluşturan ancak ekonomik krizler karşısında konumu hızla değişebilen toplumsal grupları tanımlamak amacıyla kullanıyorum. Bu kavramsallaştırmayı, esnaf kesimi, eğitimli kentli sınıf ve mevcut rejimin kurulmasında rol oynayan geleneksel çarşı sınıfını içerecek şekilde kullanıyorum. Çünkü devrim sonrası İran’da sistemin kuruluşunda önemli rol oynayan geleneksel çarşı sınıfının ekonomik krizlerle kötüleşen durumu, bu sınıfın diğer kesimlerle arasındaki makasın kapanmasına yol açıyor. Böylece orta sınıf itirazlarına eklemlenen geleneksel çarşı sınıfı muhalefeti, ülkede rejim karşıtı bir pozisyona evriliyor. İran yönetiminin uzun zamandır içinde bulunduğu meşruiyet krizi farklı eylemlerle gün yüzüne çıkmıştı. Kadınların  başörtüsü ve giyim kuşamına yönelik yasakları fiili olarak tanımadığı yakın zamanlarda İran’a dair gündemi belirleyen önemli gelişmelerdendi. Yakın dönemde yaşanan İran-İsrail savaşıyla birlikte ekonomik kaynakların zarar görmesi ve artan uluslararası yaptırımlar, eğitimli kentli sınıf, esnaf kesimi ve çarşı sınıfı gibi gruplardan oluşan orta sınıfın yükünü belirgin bir biçimde artırmıştır. Son birkaç gündür İran riyalinin dolar karşında hızla erimesiyle çarşı sınıfının “sattığı malı alamayacak” kadar zarar etmesi, fırıncılardan uzun yol şoförlerine uzanan geniş yelpazede kesimin ekonomik temelli itirazlarıyla birleşerek sokaklara taşıyor. Bugün İran’da müesses nizamın devamlılığını sürdüren genişleyen eğitimli kentli sınıf, geleneksel çarşı sınıfı ve esnaf kesimi, devlet kurumlarındaki paralel yapılanmalara ve nepotizme ve uluslararası yaptırımlar kıskacında var olmanın dayanılmazlığına itiraz ediyorlar. Öte yandan hem ekonomik darboğaz ve siyasi baskıların nitelikli iş gücü göçüne neden olmasıyla bazı hizmetlere erişimin olmaması hem de ülkede kuraklık ve hava kirliliğinin neden olduğu kötü koşullar, günlük yaşamın asgari düzeyde bile aksamasına yol açıyor. Öyle ki Tahran şehir merkezinin yaşam alanı olmaktan çıkarak yerleşimlerin şehir merkezinin dışına kayması hava kirliliği ve kuraklığın geldiği aşamayı örnekliyor. Böylesi bir atmosferde, 2026 bütçe görüşmelerinde  İran orta sınıfının huzursuzluğunu dile getiren Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, sistem içi çözümlerin zaman kaybetmeden hayata geçirilmesini önermekteydi. Pezeşkiyan’ın protestoların ‘meşru talepler’ olduğunu ifade eden söylemi, İran orta sınıfı itirazlarına kayıtsız kalınmaması gerektiğinin sinyalini veriyor. Çünkü merkezden yükselen ve  sistemi ayakta tutan kesimin protestoları, ülke içinde İran rejimine karşı farklı muhalif grupları aynı itirazın etrafında  bir araya getirebilme potansiyeli taşıyor. Bu itirazlar İran’da bölgeler arası sosyo-ekonomik koşullardaki derin uçurumun tarihselliğiyle birleşerek, dinamik toplumsal yapıyı harekete geçirebilir. Lakin 1979 İran devriminin olgunlaştığı zeminin yeniden oluşabileceği izlenimini veren bu gelişmeler bazı sınırlılıklara sahip. Merkezden yükselen itirazların çeperlerde farklı gerekçelerle  rejime itiraz eden muhalif kesimler arasında karşılık bulabilmesinin önündeki en büyük engellerden biri süreci yönetecek liderin yokluğu. İran’da değişimi arzulayan ve çeşitli talepleri olan muhalif çoğunluğu iktidar değişikliği temelinde bir araya getirecek  liderin olmaması sokak eylemlerinin ‘tek bir itiraza’ dönüşememesine neden oluyor. Elbette eylemlerin  nereye evrileceğini kestirmek güç ancak mevcut rejimin olduğu haliyle devam edemeyeceği malumun ilanı. *Bu içerik serbest gazeteci veya konuk yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Bu içerikte yer alan görüş ve ifadeler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. İRAN ORTA SINIF Protesto Melike Şeker, Independent Türkçe için yazdı Melike Şeker Çarşamba, Aralık 31, 2025 - 14:45 Main image:

Fotoğraf: Shafaq