Áhrifanna af því að ekki hefur í mörg ár verið hægt að tryggja öruggt og nauðsynlegt rafmagn á norðausturhorni landsins er fyrir löngu farið að gæta í orkuskiptum, búsetuþróun og atvinnumálum. Raunhæfar leiðir til að tryggja nauðsynlega afhendingargetu raforku á Norðausturlandi Kristín Soffía Jónsdóttir, framkvæmdastjóri þróunar og framtíðar hjá Rarik, segir að eftir margra ára umræður hafi þótt tími til kominn að fá skýrt fram hvað þyrfti að gera til að bæta afhendingargetu og afhendingaröryggi á þessu svæði og hvað hægt væri að gera. „Við höfum líka verið í samtali við við ráðuneytið og hitt þingmenn kjördæmisins og þá fannst okkur líka bara vera ákall um það að við gætum lagt fram skýra valkosti.“ Verkís birti á dögunum niðurstöður greiningar sem fyrirtækið vann að beiðni Rarik, þar sem kynntar eru raunhæfar leiðir, eins og það er nefnt, til að tryggja nauðsynlega afhendingargetu raforku á Norðausturlandi. „Það má kannski segja að þetta sé tvíþætt vandamál,“ segir Kristín. „Annars vegar erum við ekki með næga afhendingargetu á svæðinu. Það er að segja það eru mögulega fyriræki sem vilja fá meiri afhendingu á raforku eða bara ný fyrirtæki sem vilja fá að byggja upp sína starfsemi sem geta það ekki því þau geta ekki fengið þá orku sem þau þurfa. Við getum verið með virkjanakosti, bæði vatnsafl og vind, sem geta ekki tengt sig og geta ekki matað inn á kerfið okkar. Þetta eru vandamál við afhendingargetu. Svo er annað þar sem vandamálið í rauninni snýr afhendingaröryggi. Svæðið er eintengt inn frá Kópaskeri og er með staðbundið varaafl og þarna eru tíðar rafmagnstruflanir.“ „Þetta eru okkar viðskiptavinir og okkur finnst þetta vera fullkomlega óásættanlegt. Meginmarkmið Rarik eru skýr. Við viljum styðja undir þróttmikið atvinnulíf, við viljum sjá blómlega byggð, við viljum sjá vöxt á landsbyggðinni og jöfn tækifæri fyrir fólk til að byggja upp sína atvinnu óháð staðsetningu. Þetta fyrir okkur er eitthvað sem við getum ekki horft upp á.“ Talið er kosta allt að sjö og hálfan milljarð að ráðast í nauðsynlegar endurbætur á raforkukerfinu á Norðausturlandi og svo hægt verði að flytja nægt rafmagn til allra byggðarlaga. Núverandi afhendingargeta rafmagns þar er að mestu uppurin. „Okkur finnst við samt vera komin á einhvern nýjan stað núna“ Það er aðallega á fjórum stöðum sem ástandið er einna verst; Kópaskeri, Raufarhöfn, Þórshöfn og Vopnafirði, og byggðunum þar í kring. Þarna er meðal annars orkufrek fiskvinnsla og oft heyrast fréttir af fiskimjölsverksmiðjum sem þurfa að brenna svartolíu til að vinna hráefni þar sem rafmagnið skortir, og yfir vetrartímann þarf að keyra varaaflsstöðvar í rafmagnsleysi þegar gamlar og lélegar rafmagnslínur gefa sig. Þegar Spegillinn hitti Kristínu var hún nýkomin af fundum með fólki sem árum saman hefur kallað eftir úrbótum - en með þá úttekt sem nú liggur fyrir segir hún hægt að gefa öllu betri svör en áður. „Við erum að hitta fulltrúa sumra fyrirtækja, eða fólk sem hefur lengi verið sveitarstjórn, sem talar um að þau séu kannski eiga þrítugasta fundinn um raforkumálin Norðausturlandi og það er bagalegt. Okkur finnist við samt vera komin á einhvern nýjan stað núna. Sú greining sem við fengum Verkís til að gera hún segir okkur hvað er raffræðilega hægt til að leysa vandamál með afhendingargetu og afhendingaröryggi á Norðausturlandi. Nú liggur það skýrt fyrir og kostnaðarmetið og núna er hægt að taka afstöðu og taka ákvarðanir og það er það sem þarf að gera núna. Verkefnið mun auðvitað taka einhver ár og þetta mun ekki en gerast eins hratt og við mundum vilja en vonandi að ákvörðunin liggi fyrir fljótlega.“ Loftlína kostar 7,5 milljarða króna en jarðstrengur 5,5 milljarða Í skýrslu Verkís kemur fram að til þess að leysa úr málum sé eini raunhæfi valkosturinn að leggja 132 kílóvolta loftlínu sem gæti borið nægjanlegt afl og samræmdist markmiðum og stefnu stjórnvalda um uppbyggingu flutningskerfis raforku. Aðrir valkostir og ódýrari, eins og 66 kílóvolta jarðstrengur, myndu ekki leysa úr þörfinni til framtíðar. Kristín segir að kostnaður við loftlínu yrði sjö og hálfur milljarður en jarðstrengur kosti fimm og hálfan milljarð. Í öllum tilfellum þyrfti til viðbótar að leggja raflínur til að hringtengja þetta svæði og kostnaður við það hafi ekki verið metinn. Í tilkynningu sem fylgdi með þegar skýrsla Verkís var kynnt, veltir Magnús Þór Ásmundsson forstjóri Rarik fyrir sér hver eigi að greiða þennan mikla kostnað. Þar yrði samstarf Rarik, Landsnets og stjórnvalda lykillinn að farsælli lausn. Allar fjárfestingar sem Rarik ráðist í lendi á viðskiptavinum fyrirtækisins - íbúum landsbyggðarinnar. Landsmenn allir greiði hins vegar fyrir fjárfestingar Landsnets í gegnum sérstaka gjaldskrá. Líkja megi framkvæmd sem þessari við byggingu byggðalínunnar á sínum tíma og því telji Rarik réttlátara að allir landsmenn taki þátt í að fjármagna hana. Komið að pólitíkinni að segja hvað er þjóðhagslega hagkvæmt og ásættanlegt að gera „En við megum ekki gleyma því að þessi fyrirtæki eru bæði í 100% eigu ríkisins,“ segir Kristín. „Þær reglugerðir og skilgreiningar sem vinnum eftir eru 100% mannanna verk, við erum með sama eiganda og við vinnum vel saman. Nú má segja að það sé bara komið að einhverju leyti að pólitíkinni, að segja hvað er þjóðhagslega hagkvæmt og ásættanlegt að gera. Við teljum valkosti núna vera orðna skýra og við teljum að það sé búið að leggja verkefnið upp þannig að þau geti leyst það með okkur. Eins og ég segi, þau eru okkar eigandi, þau ráða þessu, nú þurfum við bara að finna út hvað er best.“