Mede dankzij een dappere actie van Castricummer Jozeph Jacobs konden in 1943 ongeveer driehonderd Joodse gevangen ontsnappen uit het Poolse vernietigingskamp Sobibor. Jacobs maakte dat zelf alleen niet mee: hij draaide op voor een eerdere ontsnappingspoging en werd vermoord. "De andere gevangenen wisten: als Jacobs zijn mond opendoet, gaan wij er ook aan. Maar dat deed hij niet", vertelt onderzoeksjournalist Rosanne Kropman. Zij doet al sinds 2014 onderzoek naar kamp Sobibor en schreef er het boek 'Het donkerste donker, een geschiedenis van Sobibor' over. Jozeph Jacobs belandde in de lente van 1943 in het vernietigingskamp, nadat hij in Nederland door de Sicherheitsdienst was opgepakt met een vals persoonsbewijs. Door zijn acties in het vernietigingskamp zou hij de geschiedenisboeken ingaan als verzetsheld. Toch was zijn naam ongeveer tachtig jaar lang onbekend. Tot Kropman hem twee jaar geleden identificeerde als de geheimzinnige 'Nederlandse kapitein', de bijnaam die de Poolse gevangenen in Sobibor hem gaven vanwege Jacobs' tijd bij de marine. Tekst loopt door onder de foto. Sobibor was op 14 oktober 1943 namelijk het toneel van de grootste opstand van de Holocaust. Ongeveer driehonderd Joden ontsnapten die dag, waarvan vijftig tot honderd de oorlog hebben overleefd. Die opstand leidde ook direct tot de sluiting van het kamp. Jacobs, die werd geboren in Amsterdam-Oost, was op dat moment al dood. "Maar uit de getuigenissen van de mensen die de Holocaust hebben overleefd, blijkt dat hij een paar maanden eerder een vergelijkbaar plan had dat in oktober 1943 daadwerkelijk is uitgevoerd", vertelt Kropman. "Ook hij had het idee om de SS'ers te vermoorden om daarna de andere bewakers van het kamp te overtuigen om de Joden te laten ontsnappen." Zware represailles Maar de ontsnappingspoging van Jacobs werd verraden. "Dat zorgde voor zware represailles. Toen het de SS ter ore kwam dat er plannen waren gesmeed om te ontsnappen, hebben ze meteen een appel georganiseerd." Alle gevangen werden opgesteld op de binnenplaats van het kamp. Toen hebben ze gevraagd wie de ontsnapping wilde organiseren. Op dat moment stapte Jacobs naar voren. "Hij heeft gezegd: 'Ik was het, en ik handelde alleen'", aldus Kropman. Maar dat was niet zo. De kapitein werkte samen met de Poolse Joden. "Toch heeft hij volgehouden dat hij de enige was met het idee om te ontsnappen. De SS geloofde daar niks van, dus ze hebben dezelfde avond bijna alle zeventig Nederlandse mannen vermoord." Tekst loopt door onder de foto. De enige Nederlander die die avond overleefde, was kunstschilder Max van Dam. Hij moest namelijk nog een portret van een SS'er afmaken. "De Poolse Joden hebben doodsangsten uitgestaan tijdens dat appel", denkt de schrijfster. "Zij wisten: als Jacobs zijn mond opendoet, gaan wij er ook aan. Maar dat deed hij niet. En zij konden later wel ontsnappen met een vergelijkbaar plan." Jacobs werd daarom door de Polen geroemd om zijn moed en dapperheid. Het is niet helemaal duidelijk hoeveel tijd er tussen de dood van Jacobs en de daadwerkelijke opstand zat. Kropman denkt dat de Nederlander in het late voorjaar of de vroege zomer van 1943 is vermoord. De laatste plek waar Jacobs in vrijheid woonde was in Castricum, om precies te zijn aan de Nuhout van der Veenstraat. Op die plek wordt komende dinsdag een struikelsteen ter nagedachtenis aan hem onthuld. Dat is meer dan terecht, vindt Kropman. "Dat hij de Poolse gevangen niet verraden heeft, is een enorm dappere daad geweest. Met enorme gevolgen voor de geschiedenis. Ik denk dat Jozeph Jacobs een hele belangrijke voorloper is geweest van de opstand die wel is gelukt."