Tuncay KAPUSUZOĞLU - kapusuzoglu@gmail.com Türkiye’de toplam 6766 vakıf vardır. Bu vakıfların 344’ü vergi muafiyet belgesine sahiptir. Vergi Avantajları: Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre, vakıflar vergiden muaf olsun olmasın kurumlar vergisine tabi değildir. Buna karşın, “dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmelerin kazançları” vergiye tabidir. Gerekli koşulları yerine getiren vakıflara Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanınabilmektedir. Vakıfların veya iktisadi işletmelerinin ticari, sınai, zirai ve mesleki nitelikteki teslim ve hizmetleri katma değer vergisine tabidir. Ancak vergiden muaf vakıfların Katma Değer Vergisi Kanunu’nda ayrıntılı olarak belirtilen kültürel, eğitimsel ve sosyal amaç taşıyan işlemleri KDV’ye tabi değildir. Vergi mükellefleri, muafiyet tanınan vakıflara yaptıkları bağış ve yardımların toplamının o yıla ait kazançlarının %5’ine kadar olan kısmını vergi matrahından indirmektedir; yapılan bağış ve yardımlar kanunda ayrıntıları belirtilen kültürel, tarihi ve sanat faaliyetleriyle ilgiliyse, tutarın tamamı sınırlama olmaksızın kazançtan indirilmektedir. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu uyarınca, vergi muafiyeti tanınan vakıflara kuruluşu için veya kurulduktan sonra tahsis olunan mallar vergiye tabi değildir. Emlak Vergisi Kanunu’na göre, kiraya verilmemek ve resmi senedinde yazılı amaçlara tahsis edilmek şartıyla vergiden muaf vakıflara ait binalar emlak vergisine tabi değildir. Harçlar Kanunu’na göre vergi muafiyeti tanınan vakıfların kuruluş işlemleri ve bu vakıflara yapılacak bağışlar ile edinilen gayrimenkullerin ve ayni hakların tescilleri, şerhi gerektiren işlemleri, terkinleri harca tabi değildir. Damga Vergisi Kanunu’na göre vergi muafiyeti tanınan vakıfların kuruluş işlemlerinde düzenlenen her türlü kağıtlar ile yerleşim yeri olarak kullanılmak üzere kiralanan ve iktisadî işletmelere dahil olmayan taşınmazlara ilişkin kira sözleşmeleri damga vergisine tabi değildir. Vergi muafiyeti tanınan vakıflara yapılan bağış ve yardımların vergi yükümlüsü kişi ve kurumlar tarafından kazançtan indirilmesi, bu düzenlemenin en önemli konusudur. Vergi muafiyetinin cazibesi de buradadır! Yıllar içindeki değişim: Vakıflara vergi muafiyeti ilk kez 1968’de, son kez de 2025 Kasım ayında tanınmıştır. Beşer yıllık dönemler halinde vergi muafiyeti tanınan vakıf sayısı tablodaki gibidir. Vergi muafiyeti tanınan vakıfların yıllar itibariyle özellikleri şu şekildedir: 1. Son beş yılda muafiyet tanınan vakıf sayısı rekor artışla 54’ü bulmuştur. Bu rakam, muafiyet tanınan toplam vakıf sayısının %16’sına eşittir. 2. 1968-2010 yılları arası dönemde muafiyet tanınan vakıfların temel özelliği, belli bir dünya görüşüne sahip kişilerden ziyade, alanındaki yetkin uzmanların, akademisyenlerin, ülkenin, bölgenin ya da faaliyet alanındaki önde gelen kişilerin katılımıyla kurulmuş olmalarıdır. Anılan vakıflarda farklı siyasi görüşe sahip kişilere rastlanmakla birlikte, vakıfların kendi yapıları itibariyle baskın bir siyasi eğilimi bulunmamaktadır. Bu dönemde kurulan vakıfları dört grupta değerlendirebiliriz: 1) Eğitim, bilim, sağlık, doğal yaşamı koruma, sosyal dayanışmayı ve yardımlaşmayı sağlama amacındakiler, 2) Ülkenin önde gelen sanayi gruplarının, iş insanlarının kendi adlarına kurdukları, 3) Kuruldukları şehrin tanıtımını ve buradan çıkan başarılı öğrencilerin desteklenmelerini sağlayanlar, 4) Üniversitelerin ve köklü liselerin tanıtımı sağlamak, ihtiyaçlarını gidermek üzere kurulanlar. 3. 2011 yılından itibaren vergi muafiyeti tanınan vakıfların büyük kısmında, açık bir siyasi görüş ağırlığı bulunmaktadır. Buradaki siyasi görüşten kasıt, söz konusu vakıfların kurucularının, mütevelli heyet ve yönetim kurulu üyelerinin ağırlıklı olarak İktidar Partisinde siyaset yapmış, yönetiminde görev almış ya da açık olarak İktidarı destekleyen görüşlerini kamuoyuyla paylaşan kişilerden oluşmasıdır. Bu eğilim, 2011 yılından günümüze kadar artarak devam etmiştir. 4. Muafiyet tanınan 2025 yılındaki 12 vakfın ve 2024 yılındaki 8 vakfın tamamının; 2023 yılındaki 12 vakfın 10’unun, 2022 yılındaki 12 vakfın 11’inin, 2021 yılındaki 10 vakfın 8’inin, 2020 yılındaki 4 vakfın 2’sinin, 2019 yılındaki 7 vakfın 6’sının, 2018 yılındaki 11 vakfın 8’inin, 2017 yılındaki 8 vakfın 7’sinin, 2016 yılındaki 8 vakfın 7’sinin, 2015 yılındaki 6 vakfın 5’inin, 2014 yılındaki 8 vakfın 6’sının, 2013 yılındaki 5 vakfın tamamının, 2012 yılındaki 7 vakfın 6’sının, 2011 yılındaki 8 vakfın 5’inin kurucuları, mütevelli heyetleri veya yönetim kurulları önemli ölçüde İktidar Partisi ile bağlantılı veya destekleyen kişilerden oluşmuştur. 5. 1968-2000 yılları arasında İslam dinini tanıtmak, dinî eğitim ve manevi yönden destek hizmeti sağlamak, cami yaptırmak, Kur’an kursları vermek amacıyla kurulmuş olup muafiyet tanınan vakıf sayısı toplam 5’tir. Aynı şekilde faaliyette bulunup, muafiyet tanınan dinî amaçlı vakıf sayısı 2021-2025 yılları arasında 22; 2016-2020 yılları arasında 9; 2011-2015 yılları arasında da 11’dir. 2001-2010 yılları arasında muafiyet tanınan dinî amaçlı vakıf sayısı 4’tür. 6. 2010-2025 yılları arasında muafiyet tanınan vakıfların büyük kısmında dikkat çeken bir husus, “şuurlu, haysiyetli, manevi değerlerine ve geleneklerine bağlı, yüksek karakterli genç bir nesil yetiştirmek” konusunun ana amaçlardan birisi olmasıdır. Önceki dönemlerde muafiyet tanınan vakıfların tüzüklerinde bu şekilde doğrudan bir vurgu yer almamaktadır. SONUÇ: Vergi muafiyeti tanınan vakıfların niteliklerine baktığımızda 1968-2010 dönemi ile 2011’den günümüze kadar olan dönemde ciddi bir değişiklik vardır. Önceki 43 yılda dünyadaki uygulamaya paralel olarak genellikle eğitim, spor, temel bilimler, sağlık, doğayı koruma, sosyal dayanışma gibi alanlarda belli bir dünya görüşü esas alınmadan faaliyette bulunan vakıflara vergi muafiyeti tanınırken, son 14 yılda daha çok dinî faaliyetleri bulunan ve “manevi değerlerine bağlı bir genç nesil yetiştirilmesine” yönelik amaçları olan vakıflara vergi muafiyeti tanındığı gözlemlenmektedir. Bu bir tercihtir ve bu tercihin önümüzdeki yıllarda aynı şekilde devam edeceği görülmektedir.